Welkom – een reflectie op het congresthema

Dr. Jooske van Busschbach

klinisch psycholoogLector Bewegen, Gezondheid en WelzijnHogeschool Windesheimsenioronderzoeker Rob Giel OnderzoekcentrumUCP /UMCG Groningen

Tijdstip

9u30 – 9u35

Thema

Als opening voor deze dag geeft Jooske van Buschbach een korte schets van de recente ontwikkelingen in denken over en onderzoek naar de rol van het lichaam bij trauma.

Aandacht wordt besteed aan de schijnbare tegenstelling in de benadering van mensen met ernstige PTSS waarbij in de diagnostiek ook lichamelijke gevolgen van trauma worden meegenomen als indicatie voor de ernst van de problematiek, terwijl de insteek voor de behandeling sterk cognitief georiënteerd is.

Het doel van deze introductie is om aandacht te vragen voor het gesprek over de rol van het lichaam. Een gesprek dat ook buiten de behandelkamer, in de samenwerking met andere professionals, gevoerd moet worden. Juist deze studiemiddag biedt inzichten en informatie die dit gesprek kunnen ondersteunen.

Lichaamsgerichte therapie bij vroegkinderlijk trauma

Prof. Dr. Frank Röhricht

psychiater, lichaamsgericht psychotherapeutmedisch directeur onderzoek, innovatie en opleidingEast London NHS Foundation Trusthonorair hoogleraarQueen Mary University Londen

Tijdstip

9u35 – 10u20

Thema

Traumagerelateerde problematiek komt veel voor en vooral de gevolgen van vroegkinderlijk trauma vormen een grote belasting voor zowel individu als maatschappij. De functiebeperkingen en ontregelende symptomen die het gevolg zijn van psychotrauma wijzen op een ernstig verstoring van embodiment en omvatten dissociatie, somatisatie, affectdisregulatie, en diepgaande en langdurige veranderingen van de stressregulerende lichaamssystemen.

Onderzoek wijst uit dat traumatische ervaringen vaak leiden tot adaptieve psychosomatische regulatie strategieën vanuit de impliciete geheugensystemen, die de patiënt beletten een bevredigend leven met betekenisvolle relaties te hebben.  Er is daarom een groeiend besef dat een embodied, lichaamsgeoriënteerd kader van belang is bij het behandelen van de complexe symptomen horend bij de gevolgen van traumatische stress (e.g. Levine, 1997; Rothschild, 2000; Ogden et al. 2006; van der Kolk, 2006; Payne et al., 2015).

In de lezing wordt ingegaan op de resultaten van onderzoek naar de somatische gevolgen van vroegkinderlijk trauma. Aan de hand hiervan wordt de basis voor een lichaamsgeörienteerde psychologische interventiestrategie voor psychotrauma geschetst. Review van de literatuur over lichaamsgerichte interventies geeft een beginnend positief beeld van het effect van deze interventies. De resultaten uit deze review worden kort samengevat en de consequenties voor onderzoek en praktijk worden besproken

Vroegkinderlijke trauma, alexithymie en het lichaam

Dr. Annemiek van Dijke

GZ-psycholoog / psychotherapeutManager Zorg, senior onderzoekerPsyQ & NiceDay klinisch (neuro)psycholoog-psychotherapeut en psycho-traumatherapeutPraktijk Annemiek van Dijke

Tijdstip

10u20 – 11u05

Thema

Na de geboorte is een mens in de basis ‘af’ en dienen er zich ontwikkelingstaken aan in daarvoor gevoelige perioden van ons leven (taal, planning en organisatie, emotie herkenning bij zichzelf, hechting, emotie herkenning bij anderen, etc).

Bij patiënten met een post-traumatische stressstoornis na vroegkinderlijke trauma zien we dat aan dergelijke complexe ontwikkelingstaken niet of onvoldoende is toegekomen.

Integratie van zich steeds verder ontwikkelende sensorische informatie van lichaam (puberteit, executief functioneren), emoties en cognities is verstoord. Deze informatie wordt vervolgens gefragmenteerd opgeslagen in het lange termijn geheugen. Ook een integratieve mentale representatie van het lichamelijke zelf is vaak voldoende ontwikkeld (verstoord lichaamsbeeld). Dit heeft negatieve consequenties voor zelfbeeld en zelfregulatie-mogelijkheden en emotieherkenning (alexithymia).

Lichamelijke sensaties kunnen daardoor niet worden herkend als een lichamelijke component van een emotie maar worden aangezien als signalen van een (lijdend) lichaam. Dit wordt vaker herkend bij mensen met een conversiestoornis of somatische symptoomstoornis/ SOLK. In de behandeling is er dan moeite om gevoelens onder woorden te brengen of emoties te differentiëren (alexithymia) en dit kan voor misverstanden of disrupties zorgen in de therapeutische alliantie.

In deze lezing wordt ingegaan op de voornaamste kenmerken van alexithymia en de relatie met trauma en het lichaam. Daarnaast worden interventies besproken om met trauma-gerelateerde alexithymia en lichamelijke klachten om te gaan.

Onderzoek wijst uit dat traumatische ervaringen vaak leiden tot adaptieve psychosomatische regulatie strategieën vanuit de impliciete geheugensystemen, die de patiënt beletten een bevredigend leven met betekenisvolle relaties te hebben.  Er is daarom een groeiend besef dat een lichaamsgeoriënteerd kader van belang is bij het behandelen van de complexe symptomen horend bij de gevolgen van traumatische stress (e.g. Levine, 1997; Rothschild, 2000; Ogden et al. 2006; van der Kolk, 2006; Payne et al., 2015).

In de lezing wordt ingegaan op de resultaten van onderzoek naar de somatische gevolgen van vroegkinderlijk trauma. Aan de hand hiervan wordt de basis voor een lichaamsgeörienteerde psychologische interventiestrategie voor psychotrauma geschetst. Review van de literatuur over lichaamsgerichte interventies geeft een beginnend positief beeld van het effect van deze interventies. De resultaten uit deze review worden kort samengevat en de consequenties voor onderzoek en praktijk worden besproken

De wonderlijke weg van jeugdtrauma naar psychische problemen

Dr. Marco Boks

Psychiater en onderzoekerUMC Utrecht

Tijdstip

11u35 – 12u20

Thema

Hoe het kan dat traumatische ervaringen in de jeugd levenslang invloed houden op het lichamelijk en geestelijk functioneren is niet helemaal duidelijk. In toenemende mate zijn er aanwijzingen dat ook lichamelijke veranderingen, en misschien zelfs veranderingen in het DNA een rol spelen in de langdurige kwetsbaarheid na jeugdtrauma.

Deze lezing presenteert de nieuwste inzichten over de rol van genetica en epigenetica bij de effecten van jeugdtrauma. Er zal worden ingegaan op wat de consequenties zijn van deze inzichten en hoe deze mogelijk kunnen leiden tot een verbeterde behandeling.

U neemt kennis van de rol van genetische en epigenetische mechanismen die een rol spelen bij jeugdtrauma en welke de mogelijke rol is van epigenetica bij trauma behandeling.

Tegen de woordenstroom in – 1

Drs. Peter Rombouts MCM

veranderkundige, organisatieadviseuronderzoekerHogeschool voor de Kunsten Utrechtdrievoudig wereldkampioen Argentijnse Tango

Tijdstip

12u20 – 12u35

Thema

Peter Rombouts geeft in woord en beweging op een aantal momenten in het programma een reflectie op wat er in het congres gebeurt. Dit doet hij door wat hij hoort, ziet en ervaart te vertalen in een gedicht en in een dans. Zo krijgt het woordeloze ruimte om te spreken en krijgt het voelen en waarnemen met het lichaam de mogelijkheid om in een kunstzinnige vorm te verschijnen.

Re: Born: een Dansfilm over opstaan

Annemijn Rijk

choreograaf Chassè theater in Breda en de Nieuwe Vorst in Tilburgresiderende maker

Tijdstip

12u35 – 13u10

Thema

Focus, spierspanning, ademhaling, beweging. Allemaal ingrediënten die sterk bepalen hoe en wat een lichaam communiceert. Het lichaam kan gezien worden als drager van een boodschap: leert men de codes van het lichaam kennen, dan weten we beter wat er speelt. Als choreograaf weet Annemijn Rijk dat een (vroeg)traumatische ervaring zich in een lichaam kan nestelen en zich jaren na dato via datzelfde lichaam kan uiten.

In haar werk als choreograaf neemt zij het lichaam als referentiepunt en als basis voor dat wat ons bindt. Zij omschrijft haar werk als ‘gebaseerd op waargebeurde verhalen’. Annemijn Rijk creëerde de korte dansfilm ‘Re: Born’ die gaat over opstaan en het terug eigenen van een lichaam nadat het iets is aangedaan.

Bij het maken van voorstellingen focust Annemijn zich niet op vorm of de uiterlijke schoonheid van de bewegingen, maar zoekt samen met de dansers naar hoe trauma’s en ervaringen opgeslagen kunnen liggen in een lichaam en hoe deze vaak onaangekondigd en ongevraagd naar buiten kunnen klappen en onszelf in de houtgreep kunnen nemen.

Re: Born won de ‘Jury Award’ bij het Multiplié filmfestival in Noorwegen en de ‘Film of the Month Award’ bij het Rogue Dance filmfestival in Colorado, USA. In deze korte lecture en performance zet zij aan de hand van fysieke voorbeelden de choreografie van de film Re: Born uiteen.

Als maker neemt zij de congresdeelnemers mee door de gemaakte keuzes in het creatieproces vanaf het allereerste concept tot aan de uiteindelijke film. Vragen die zij daarbij stelt: Hoe laat een dansmaker het publiek kijken naar een lichaam? Welke rol kan het lichaam hebben in overwinnen van een traumatische gebeurtenis?

De levendigheid van belichaamde professionaliteit

Dr. Sietske Dijkstra

psycholoog

Tijdstip

Tien minuten na de lunchpauze

Een half uur na de pauze

Drie kwartier na de pauze.

Thema

De huid is niet onze grens. Met onze lichamen nemen we gewaar wat in ons leeft en stemmen we af op de ander en de buitenwereld.

Door trauma kan dat proces verstoord raken. We voelen bepaalde lichaamsdelen niet meer of raken gevangen. Ook professionals  kunnen dit aan den lijve ervaren: ze worden machteloos of hebben het gevoel dat ze niet echt in contact staan met de client.  En het protocol helpt niet bij het zoeken naar belichaming en presentie.

Vanuit die gedachte is DE PLOOI ontstaan, een belichaamd onderzoek in een filosofische werkvorm waarin het onzichtbare en de tacit knowing even aan de oppervlakte komt en ons beroert. We gaan van lichaamssensaties via gevoelens naar cognities en kunnen experimenteren met onze houding bij ontmoeting.

Somatische tegenoverdracht en somatische resonantie bij traumatherapie

Dr. Nelleke Nicolai

Psychiater niet-praktiserend en psychotherapeut

Tijdstip

14u10 – 14u55

Thema

In deze presentatie besteedt Nelleke Nicolai aandacht aan de somatische sensaties die we als behandelaren kunnen ervaren in de behandeling van mensen met een vroegkinderlijk. preverbaal of ongementaliseerd trauma.

Vaak schamen we ons over deze -onbekende- lichamelijke gevoelens.  We kunnen deze ervaringen echter ook onderzoeken en gebruiken om beter te begrijpen waaraan de patiënt heeft blootgestaan.

In deze lezing neemt Nelleke Nicolai u mee in het waarnemen van wat door behandelaren in de therapie bij vroeg getraumatiseerde patiënten gevoeld kan worden en hoe deze gevoelens zij te benoemen en onder woorden te brengen.

U neemt kennis van hoe onderscheid gemaakt kan worden in de verschillen tussen de eigen ervaringen en die van de patiënt. Er wordt ook ingegaan op hoe deze gevoelens en waarnemingen terug gegeven kunnen worden aan de patiënt, over wat er mogelijk op impliciet preverbaal niveau gebeurt.

Tegen de woordenstroom in – 2

Drs. Peter Rombouts MCM

veranderkundige, organisatieadviseuronderzoekerHogeschool voor de Kunsten Utrechtdrievoudig wereldkampioen Argentijnse Tango

Tijdstip

14u55- 15u05

Thema

Peter Rombouts geeft in woord en beweging op een aantal momenten in het programma een reflectie op wat er in het congres gebeurt. Dit doet hij door wat hij hoort, ziet en ervaart te vertalen in een gedicht en in een dans. Zo krijgt het woordeloze ruimte om te spreken en krijgt het voelen en waarnemen met het lichaam de mogelijkheid om in een kunstzinnige vorm te verschijnen.

Vroege traumatisering, lichaamsbeleving, intimiteit en seksualiteit

Dr. Mia Scheffers

Associate lector Bewegen, gezondheid en welzijn Bewegingswetenschapper, psychomotorisch therapeut en seksuoloogHogeschool Windesheim Zwolle

Tijdstip

15u35 – 16u20

Thema

Vroege traumatische ervaringen hebben een uiterst negatieve invloed op onze lichaamsbeleving. Dit heeft ook gevolgen voor onze lichamelijke relaties met anderen. Zowel de perceptie van lichaamssignalen als de expressie richting anderen van wat in ons leeft zijn beschadigd.

Aandacht voor het lichaam en lichaamssensaties, contact maken met eigen wensen en behoeftes, terugkrijgen van de regie over het eigen lichaam, actief aangeven van grenzen en het leren reguleren van spanning en emoties zijn dus belangrijke thema’s.

Een bewegings- en lichaamsgerichte aanpak als onderdeel van de behandeling lijkt voor de hand te liggen! Enkele behandelprogramma’s die vanuit dit perspectief ontwikkeld en onderzocht zijn, worden toegelicht. In de lezing wordt verder ingegaan op: wat we onder lichaamsbeleving verstaan en wat er bekend is over de (behandeling van) negatieve of verstoorde lichaamsbeleving bij mensen met vroegkinderlijk trauma.

En er wordt ingegaan op de gevolgen van vroege traumatische ervaringen op het gebied van seksualiteit en de relatie met lichaamsbeleving.

Somatoforme dissociatie: waar te beginnen?

Marieke Hoven MA

Certified Advanced Practitioner Sensorimotor PsychotherapyHeelzorg, Centrum voor Psychotrauma

Tijdstip

16u20- 17u05

Thema

Vroegkinderlijke chronische traumatisering heeft grote gevolgen voor de lichaamsbeleving op latere leeftijd. Somatoforme dissociatie en depersonalisatie zijn voor veel mensen dan ook dagelijkse realiteit.

Somatorforme dissociatie kan alle sensorische modaliteiten beïnvloeden (kinesthesie, tast, pijn, visie, audio, geur en smaak) (Nijenhuis, 2004). Ook kan het zijn dat motorische functies en vaardigheden geheel uitvallen of dat er oncontroleerbare bewegingen zijn.

Deze soms ernstige symptomen kunnen ook veel praktische problemen met zich meebrengen. Want hoe naar het werk te komen als je je ‘s morgens te klein voelt om bij de deurkruk te komen? Of hoe je kinderen op tijd van school te halen wanneer je je benen tijdelijk niet kunt aansturen?

In deze lezing gaat Marieke Hoven in op hoe de symptomen van somatoforme dissociatie te begrijpen zijn in het licht van vroegkinderlijk chronische traumatisering. Zij laat u ook kennis met interventies om de uitingsvorme van somatoforme dissociatie te verminderen.

Zij bespreekt vooral ook interventies die vroeg in de behandeling kunnen worden toegepast om het functioneren in het dageliiks leven te verbeteren.

Tegen de woordenstroom in – interactieve afsluiting

Drs. Peter Rombouts MCM

veranderkundige, organisatieadviseuronderzoekerHogeschool voor de Kunsten Utrechtdrievoudig wereldkampioen Argentijnse Tango

Tijdstip

17u05- 17u20